Огородник      2013.9

Витамины аварга

Энэ бол амтат чинжүүний тухай. Түүний юунд тэгж их татагдана вэ? Мэдээж амт, үнэр, өнгө, жимсний хэмжээнд. Тэр витамин С- гийн агууламжаар  лимоноос түүнчлэн үхрийн нүднээс ч  олон дахин их аварга нь.

Цорын ганц шинж чанар нь тэрээр халуун боловсруулалтын дараа ч витаминаа гайхалтай хадгалж үлддэг.  Энэ нь олон янзын хоол зохиож хийх боломжыг зөвшөөрүүлдэг. Түүнийг давсалж, дарж, консервлож, шарж, битүү болгож, мах ногоотой шанзалж, үнэрт соус бэлтгэхэд ашигладаг.

Чинжүү нь хулууны овгийн эртний таримал ургамал. Түүнийг 2000 жилээс ч өмнө тариалж ирсэн. Түүний эх орон төв Америк \ Мексик ба Гватемал\. 15-р зууны сүүлээр тэрээр Испани, Португалид хүргэгдэн ирсэн ба тэндээсээ зүүн өмнөд Европын орнууд, ойрхи Дорнодын орнуудад ирсэн юм. Хүнсний ногооны ургамлын дунд чинжүү зөвхөн дээд зэргийн амтлаг, тэжээллэг чанараараа төдийгүй  эмчилгээний ба ашигт шинжээрээ гол байрыг эзэлдэг юм. Тэжээллэг чанараар нь  чинжүүг амтлаг эсвэл хүнсний, халуун гэж хуваадаг. Олон янзын бүх чинжүүнүүд хүний организмд шаардлагатай биологын идэвхит бодисуудыг ихээр агуулдаг.

Тэжээлийн бодисын агууламжаар эн тэнцүү ногоонуудынхаа дунд витамин С- гээр гүйцэгдэхгүй ба томат, цэснээс ч илүү. Ялангуяа биологын шатандах жимсний эрэлт хэрэгцээ тyн өндөр. \ болсон чинжүү улаан, шар эсвэл цагаан.\ Техникийн болцон дох жимснээсээ илүү амтлаг, илүү амт чанартай, биохимийн шинж нь бүрэн бүрдсэн байдаг.

Дашрамд гашуун чинжүүний сахарын агууламж нь амтат чинжүүнээс \ 6 – 9.4 хувь\ 2 дахин илүү байдаг. Амтат, цагаан хоолны, эмчилгээний шинж чанар нь чинжүүнд органик хүчил лимон, хурганчих, алимны хүчил байдгаас тэр юм. Жимсэнд

Ашигтай амтлаг болгар чинжүү нь хүнд хэлбэрийн ишемический \ стенокард\, зүрхний хэмнэлийн алдагдал, ходоод ба хос гэдэсний шарх, ходоодны шүүсний их хүчиллэгтэй ходоодны үрэвсэлд нэрвэгдсэн, бүдүүн гэдэс үрэвсэх, элэг бөөрний хурц архаг өвчин, шамбарам, мэдрэлийн системийн өндөр сэргэлтийн үед, нойргүйдэл, унадаг өвчтэй үед хориглох заалттай.

Ойролцоогоор 1 хувь өөх, 1.36 хувь нойтон эслэг бий. Жимсний өвөрмөц аятайхан үнэр нь дэгдэмхий эфирийн тосноос шалтгаалах ба концентраци нь 0.1 – 1.25 хувьд хэлбэлздэг.

Шинээр нь, жигнэсэн, чанасан, битүү жигнэсэн, шарсан, шанзалсан, консервлосон, дарсан байдалтай хэрэглэх ба чинжүүний паста, пюре, витамин С-гын концентраци, кетчуп бэлдэхэд ордог.

Мэдэж авцгаа

·         Витамин С-гын агууламжаар амтат чинжүү \ ялангуяа улаан ба шар\ лимон түүнчлэн үхрийн нүдийг давж гардаг. Сайн боловсорсон намрын хураалтын жимс нь зуныхаас илүү ихийг агуулдаг.

·         Чинжүүн дэх аскорбины хүчил нь их хэмжээний РР-гын \ рутин\ агууламжтай хамт хослон байдаг. Ийм нөхөрлөл нь цусны судсыг бэхжүүлж, түүний ханаар нэвтрэх чадварыг багасгадаг.

·         Чинжүүн дэх провитамин А нь лууванд байдгаас их ба өдөр бүр 30- 40гр жимс идэхэд үсний ургалтыг сайжруулж, харааг дээшлүүлэн, арьс ба организмын салст бүрхэвчийн байдлыг хэвийн болгодог.

·         В1, В2, В6, РР витаминаар баялаг тул гутралд өртөх, сахарын диабет, хаван, дерматит ба ой санамж муудах, нойргүйдэх, хүч сулрах зэрэгт түүнийг цэсэндээ заавал оруулах хэрэгтэй.

·         Калий ба натрийн эрдэс бодисын бас микро элемэнтийн агууламж \ төмөр, цайр, иод, кальци, фосфор, магни\ агууламж өндөр  учраас цонхийх, дархлаа сул, эрт халзрах, остеопорозод орлогдошгүй ногоо болдог.

·         Чинжүүний бүрэлдэхүүнд \ халуун ч амтат ч \ алколоид капсаицин агуулагдах ба чухамдаа онцгой амтыг бий болгож байдаг. Энэ бодис нь ходоодны ба поджелудочный железогын ажиллагааг сайжруулж, хооллох дурыг сэргээж, артерийн даралтыг багасган,  цусыг шингэрүүлэн, цусны бүлэн үүсэхэд таатай нөлөө үзүүлдэг.

·         Амтат чинжүү нь гашуун чинжүүг бодвол бага зэрэг амтлаг байдаг. Түүндэх сахарын хувь 5 байдаг. \ томатанд 6, лууванд 7 байдаг.\ яагаад гэвэл түүний нэр нь тохироогүй, тэр бол бүрэн дүүрэн цагаан хоолны ногоо юм .

Жимсний хэмжээ өнгө, хэлбэр, хэмжээ нь сорт бүрт адилгүй.

Чинжүүний хүнсний ач холбогдол ба химийн бүрэлдэхүүн

Уураг 1.3г, өөх 0.1г, нүүрсус 4.9г, үнс 0.6гр, хүнсний ширхэглэг 1.9гр.

Моно ба дисахарид 4.8г, бета каротин 1.5мг, магний 7мг, кальций 8мг, калий 168мг.

Ус 91гр.

Витамин А 250мкг, витамин В1 0.08мг, витамин В2 0.09мг, витамин Е 0.7мг,  витамин В6 0.3мг, витамин В9 10мкг, витамин С 200мг, витамин РР 1мг, фосфор 16 мг, төмөр 0.4мг, натри 1мг. 100гр амтат чинжүү дунджаар 26 орчим ккалоритай.

Сортоосоо хамаарч чинжүүний жимс нь янз бүрийн хэлбэр, өнгө, хэмжээтэй. Түүнийг худалдаж авахад түүний иш нь шинэ, өнгөлөг, жимс нь гөлгөр байх ёстой. Салат, зууш, хөлдөөж хэрэглэх ба түүнчлэн томат, хэмхийг давслахад нэмэрлэдэг. Хоолонд хэрэглэхдээ угааж, үртэй хэсгий нь зайлуулж өгдөг.

Ашигтай мэдээлэл

Үнэрт амтлагч бэлдэхдээ хагас гашуун ба гашуун чинжүүг хатааж нунтаглан хэрэглэдэг. Насанд хүрсэн хүний каротины хоногын хэрэгцээг хангахад 50гр чинжүүг хоолондоо хэрэглэхэд хангалттай.

Бүхнээс илүү аскорбины хүчил нь бидний зүсээд хаячихдаг түүний ишэнд их агуулагддаг. Иймд түүнийг огтлоод хаячихаж болчихгүй юм.

Хэрвээ тэр цагираг хэлбэртэй хадгалагдаж үлдсэн бол ишийг сугалан авч, салат чимэглэхэд хэрэглэж болох юм. Салат их сайн өнгөтэй харагдана шүү